Bir okulda sunulan rehberlik programının amacına etkili bir şekilde ulaşması için beş ayrı grupta topladığı rehberlik hizmetlerini bireyi tanıma servisi, bilgi servisi, danışma servisi, yerleştirme servisi ve sonucu izleme servisi olarak sınıflamaktadır. Benzer şekilde Kuzgun, bir rehberlik örgütünde bulunan başlıca servis birimlerini bireyi (öğrenciyi) tanıma, bilgi verme, psikolojik danışma, yerleştirme ve izleme olarak beş grupta toplamaktadır. (Can,2002,s.51).Daha ayrıntılı bir sınıflama yapan Kepçeoğlu, rehberlik hizmetlerinin 9 grupta toplanabileceğini belirtmektedir.

Bu hizmet alanları;

1) Psikolojik Danışma hizmetleri,

2) Bireyi Tanıma Hizmetleri,

3) Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri,

4) Yerleştirme Hizmetleri,

5) İzleme Hizmetleri,

6) Alıştırma-Oryantasyon Hizmetleri,

7) Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri,

8) araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri,

9) Çevre ve Veli ile İlişkiler.

Yeşilyaprak ise, yukarıdaki sınıflama çerçevesinde okulda sunulan rehberlik hizmetlerini yedi alanda toplamaktadır. Bunlar;

1) Psikolojik Danışma Hizmeti,

2) Oryantasyon Hizmeti,

3) Bireyi Tanıma Hizmeti,

4) Bilgi Toplama ve Yayma Hizmeti,

5) Yöneltme ve Yerleştirme Hizmeti,

6) İzleme ve Değerlendirme Hizmeti,

7) Müşavirlik (konsültasyon) Hizmeti.

Son iki sınıflamayla ilgili yapılan açıklamalarda Psikolojik Danışma Hizmetlerinin diğer tüm hizmetlerin merkezinde yer aldığı ve psikolojik danışma hizmetlerinden yoksun bir rehberlik hizmetlerinin amacına ulaşamayacağı belirtilmektedir. Aslında buradan anlaşılan bu hizmetlerin birbiriyle ilişkili bir bütün oluşturduğudur. Ayrıca tüm rehberlik hizmetlerinin psikolojik danışma hizmetlerinde olduğu gibi bireye değer veren, onun ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklarına duyarlı, öğrenciyi olduğu gibi kabul eden bir anlayış ile sunulması gerektiği anlaşılmaktadır. Bunun yanında kendisi ve dış dünya ile ilgili bilgi vermenin tek başına öğrencide kişisel gelişim sağlayamayacağı, öğrencinin değişimi için çoğunlukla profesyonel bir yaklaşımın gerektiği vurgulanmaktadır. Yani hizmetlerin üst düzeyde amacına ulaşabilmesi için psikolojik danışma sürecinde kullanılan ilke, teknik ve yaklaşımların diğer tüm rehberlik hizmetleri için de benimsenmesi gerekmektedir.

OKUL REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİNİN HİZMET ALANLARI

Yukarıda yapılan sınıflamalar, ilgili yayınlar ve 17.04.2001 tarihli Okul rehberlik ve psikolojik danışma Hizmetleri Yönetmeliği çerçevesinde bir okuldaki rehberlik örgütünde yer alan hizmetler aşağıdaki şekilde sınıflanabilir. Bu hizmetlerin bir kısmı doğrudan öğrencilere yönelik hizmetler, bir kısmı da rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artıran ve okuldaki diğer personel ve velilere yönelik olan hizmetlerdir. (Can, 2002, s 52).

Bu hizmetler:

• Program-plan hazırlama hizmetleri,
• Yeni duruma-ortama (oryantasyon) hizmetleri,
• Öğrenciyi tanıma hizmetleri,
• Bilgi verme hizmetleri,
• Psikolojik danışma hizmetleri,
• Grup rehberliği hizmetleri,
• Yöneltme ve yerleştirme hizmetleri,
• Sevk (yardım almaya yönlendirme) hizmetleri,
• İzleme hizmetleri,
• Konsültasyon (müşavirlik) hizmetleri,
• Çevre ve aile ile ilişkiler,
• Araştırma ve değerlendirme hizmetleri şeklinde sınıflandırılabilir.

Bu hizmet alanları içinde yer alan çalışmalar aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. (Can, 2002, s.s.52,53).

Program-Plan Hazırlama Hizmetleri:

Okul rehberlik hizmetleri belirli bir program ve plan içinde yürütülür. Program ve plan hazırlama diğer hizmet alanlarının içeriğini ve hizmetlerin hangi öğrenci grubuna nasıl bir sıra ile hangi personel tarafından verileceğini açıklığa kavuşturur. Eğer böyle bir hazırlık çalışması yapılmamışsa hizmetler etkili bir biçimde sunulamaz, öğrencilere kazandırılması hedeflenen yeterliliklerin ne olduğu açıkça belirlenemez; hizmetler kazara ve rast gele biçimde verilir.

Rehberlik etkinlikleri programı hazırlanırken okulda bulunan öğrencilerin gelişim düzeyleri (ilköğretim, orta öğretim), okulun türü, okulun bulunduğu sosyal-kültürel çevre, okulun personel ve fiziksel olanakları ve öğrencilerin ihtiyaçlarının dikkate alınması gerekmektedir. Böylece her okul için hazırlanan rehberlik programının kendine özgü olduğu söylenebilir. Dolayısıyla; örneğin bir ilde bulunan tüm okullar için, hatta bir semtteki tüm okullar için geçerli olabilecek bir programdan söz etmek mümkün değildir. Ancak farklı okulların rehberlik programları arasında benzerlikler ya da ortak noktalar olabilir. Okullar program hazırlamada yukarıda belirlenen ölçütler açısından ne kadar benzerse, bu okullar için hazırlanacak rehberlik programları da o derece benzerlik gösterebilir.

Okul için bir psikolojik danışma ve rehberlik programının hazırlanması sürecinde takip edilecek 12 adım vardır. Bunlar;

1) Programın tanımını, gerekçesini ve varsayımlarını (uygulamada uyulacak ilkeler) yazma,

2) Rehberlik kurulunu oluşturma,

3) Görev-zaman çizelgesi geliştirme,

4) Yöneticilerin katılımını sağlama,

5) Öğretmenlerin katılımını sağlama,

6) İhtiyaç analizi yapma,

7) Hazırlanacak programın standartlarını belirleme,

8) Rehberlik etkinlikleri geliştirme veya seçme,

9) Görevleri belirleme,

10) Zaman ve görev analizini düzenleme,

11) Çalışma takvimi oluşturma ve

12) Programın değerlendirme ölçütlerini belirlemedir.

Hazırlanacak kapsamlı rehberlik programı modelinin aşağıdaki özelliklere sahip olması gerektiği vurgulanmaktadır: ( Can, 2002, s.53).

Öğrenci gelişimine yönelik olması

Zamanı etkin bir şekilde kullanma ve yüzde yüz kapasiteyle işleyen bir program olması,

Okulun açıldığı ilk günden itibaren başlayarak okulun kapandığı son güne kadar sürmesi, pozisyon odaklı değil program odaklı olması,

Klinik (sorun çözücü değil), eğitim temelli olması. ( Can, 2002, s.s.53,54).

Okul rehberlik programı okuldaki Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi'nde görevli psikolojik danışman (rehber öğretmen) tarafından eğitim-öğretim yılı başında hazırlanır. Eğer okulda böyle bir personel yoksa okulun bağlı bulunduğu Rehberlik ve Araştırma Merkezi'nden yardım alınır. Ayrıca aynı bölgedeki okullarda görev yapan diğer psikolojik danışmanlardan destek istenerek program hazırlanabilir. Program hazırlama sürecinde yukarıda belirlenen ölçütlerin yanında bir önceki yılda uygulanan rehberlik programının değerlendirilmesinden elde edilen sonuçlardan da mutlaka yararlanılmalıdır. Örneğin, öğrencilerin ihtiyaçlarına cevap vermeyen etkinlikler olabilir ya da öğrencilerin yeni ihtiyaçları oluşmuş olabilir. Programın uygulanmasında personel veya okulun fiziksel koşularından dolayı birtakım aksaklıklar tespit edilmiş olabilir. Dolayısıyla yeni program hazırlanırken bunlar dikkate alınmalı, programın işlevsel ve etkili olması için programının içeriği ve uygulanmasında yeni düzenlemeler yapılmalıdır.

Bu açıklamalardan bir okul için hazırlanmış, değişmez ve yıllar boyu uygulanabilecek bir programın olmayacağı anlaşılmaktadır. Hazırlanan rehberlik programı rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonu'nda incelenir ve gerekli durumlarda gelen öneriler doğrultusunda, programın içeriğinde ve uygulama planında yeniden düzenlemeler yapılabilir. Hazırlanan program doğrultusunda rehberlik hizmetleri sunulur. Ancak bir yıl için hazırlanan program mutlak değişmez bir program değildir. Hazırlama aşamasında öngörülmeyen bir durum veya yeni bir gelişme, öğrencilerin yeni oluşan ihtiyacı, uygulamalarda olumsuz, engelleyici bir durumla karşılaşılabilir. Böyle bir durumda uygulama aşamasında programın bir kısmı yeniden düzenlenir. Çünkü rehberlik uygulamalarında nihai amaç programın mutlaka önceden belirlendiği gibi uygulanması değil, öğrencilerin kişisel gelişimleridir. Bu amaca hizmet etmek koşuluyla eğitim-öğretim yılı başında hazırlanan rehberlik programında uygulamanın herhangi bir aşamasında değişikliklere gidilebilir. ( Can, 2002, s.54).

Sınıf rehber öğretmenleri, okul rehberlik hizmetleri bürosunun vereceği ” yıllık okul rehberlik ve psikolojik danışma programı ” nın ışığında, sınıfındaki öğrencilerin ilgi, gereksinim, sorun ve yeteneklerine uygun bir yıllık sınıf rehberlik planı hazırlar. Programı, okul müdürüne onaylattıktan sonra uygulamaya koyar. Gerek duyulduğunda, programda yıl içinde de değişiklikler yapar. ( Bakırcıoğlu,1994,s.226).

Okul için rehberlik programı hazırlamak ve son şeklini vermek uzun zaman (birkaç hafta) gerektirir. İşlevsel bir program hazırlamak ve hizmetlerin sunumunda gecikmelerin ve aksaklıkların olmaması için bu işlerin öğrencilerin okula geldiği ilk günde tamamlanmış olması beklenir. Dolayısıyla program hazırlama çalışmalarına erken başlamak ve bir önceki eğitim-öğretim yılının sonunda taslak çalışmaları yapmak yararlı olacaktır. Sınıf rehber öğretmenlerinin çalışma planlarını zamanında hazırlamaları okul rehberlik programının hazırlanmasına bağlıdır. Program hazır olduğunda ve sınıf rehber öğretmenlerinin hangi şubedeki öğrencilerin rehberlik hizmetlerinden sorumlu oldukları belirlendikten sonra hiç zaman kaybetmeden çalışma planlarını hazırlamaya başlamaları hizmetlerin uygulamasını hızlandıracaktır. Aksi takdirde hizmetlerin sunulmasına eğitim-öğretim yılının başlamasından ancak birkaç hafta sonra başlamak durumunda kalınır. (Can, 2002, s.55).