Yöneltme Ve Yerleştirme Hizmetleri:
Rehberlik hizmetlerinin amaçlarında biri öğrencilerin ilgi,yetenek ve diğer özellikler;doğrultusunda bir eğitim programı seçme ve bunda başarılı olmalarını sağlamaktadır. Öğrenciyi tanıma hizmetlerinden öğrenci hakkında elde edilen bilgiler ışığında onun yönelebileceği okullar veya programların neler olduğunu bilmesi ve kendisi için en uygun olanı seçmesi sürecinde sunulan hizmetler yöneltme ve yerleştirme hizmetleri olarak adlandırılmaktadır. Bu süreçte,okul rehberlik servisinde sunulan birçok hizmet alanından yararlanılır. Öğrencinin ilgi ve yetenekleri hakkında bilgi edinmek için öğrenciyi tanıma;öğrencinin programlar ve okullar hakkında bilgi edinebilmesi için bilgi verme; bu konularla ilgili öğrencinin gerçekçi algı ve beklentileri yoksa psikolojik danışma;ailenin beklenti ve değerleri öğrencinin uygun kararlar almasını engelliyorsa müşavirlik hizmetleri de işe koşularak yöneltme ve yerleştirme hizmetleri sunulmaktadır.
Öğrencilerin okuldaki bir programa veya bir üst eğitim kurumuna yöneltilip yerleşmesine yardım edilebildiği gibi bir mesleğe veya bir işe yöneltilip yerleştirilmesi de bu hizmetler içinde yer alır. Ayrıca öğrenci bir grup rehberliği çalışmasında veya psikolojik danışma süreci içinde kendisiyle ilgili bir konuda karar alabilir ve o yönde davranmaya başlayabilir. Böyle bir durumda yerleştirme olarak tanımlanabilir.(Can, 2002 ,s.63)
Özellikle eğitsel ve mesleki rehberlik hizmetlerinde yöneltme sürecine ilköğretim yıllarından itibaren başlamakta yarar vardır. Öğrencilerle küçük yaşlardan itibaren bulundukları gelişim düzeylerine uygun olarak hem eğitsel hem de mesleki rehberlik çalışmaları yapabilir. Böylece öğrencilerin program,okul ve meslek seçiminde problem yaşamaları önlenmiş olur.(Can 2002,s.64).
Öğrencinin,bir üst okula ve programa yerleşme kararına temel oluşturacak öneri;okul rehber öğretmeni,sınıf rehber öğretmeni,ders öğretmeni ve varsa okul doktorunun yaptığı çalışma sonuçlarına dayanmalıdır. Bu sonuçlara göre gerekli kararı verecek olanlar ise,öğrenci ile onun velisidir. (Bakırcıoğlu,1994,s.240).
8)Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme)Hizmetleri:
Öğrencilere sunulacak psikolojik yardım hizmetleri oldukça çeşitlidir. Öğrenciler kökleri kişiliğin derinliğinde yer alan psikolojik bir rahatsızlık,sahip olduğu özellikleri tanıma ve yeteneklerini geliştirme,çekingen davranma,olumsuz aile ve arkadaş ilişkileri,ders başarısızlığı,özel destek eğitim alma,meslek seçme iş bulma,burs alma gibi konularda yardıma ihtiyaç duyabilirler. Bu hizmetlerin bir kısmı okul ortamında ve okulda görevli personel tarafından sunulabilir. Bazı hizmetler ise,okul dışındaki kurumlarda sunulan hizmetlerdir. Okulda sunulan hizmetlerin bir kısmı öğretmenler tarafından sunulabildiği gibi bazı hizmetler ancak psikolojik danışman tarafından verilebilir. Öğretmen,öğrencinin dile getirdiği sorunun niteliğine göre kendi yeterliliği dışında ise öğrenciyi mutlaka yardım almak üzere psikolojik danışmana yönlendirmelidir. Okulda psikolojik danışman yok ise öğrencinin ilgili rehberlik ve araştırma merkezine başvurması sağlanmalıdır.
Gerek okuldaki psikolojik danışmana sevk gerekse okul dışındaki bir kuruma-uzmana sevk çalışmalarında öğretmen hassas davranmalıdır. rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri toplumumuzda daha çok yenidir ve yeterince doğru tanınmamıştır. Okul rehberlik ve psikolojik danışma servisleri,öğrencilerin önemli bir kısmı tarafından davranış bozukluluğu olan,disiplin sorunu olan hatta ‘'deli'' olan kişilerin gittiği yer olarak algılanabilir. Özellikle rehberlik ve psikolojik danışma servisinin,okuldaki disiplin kurulunun bir parçası gibi algılanmasına yol açan rehberlik hizmetlerinin sunulmasındaki ilke ve anlayışlarla,bağdaşmayan,yönetmelik maddeleri de mevcuttur. Öğretmenler,rehberlik hizmetlerini tanıtırken bu ve buna benzer olumsuz algıları oluşturacak konuşmalardan kaçınmalıdır. Eğer öğrencilerde böyle algılar oluşmuşsa,işe bu algıların değişmesini sağlayacak çalışmalarla başlanmalıdır.
Öğrenciler yaşadıkları sorunların içerik ve yoğunluklarına göre ruh sağlığı alanında doğrudan veya destekleyici hizmet veren farklı uzmanlardan yardım alabilirler. Psikiyatrist ,psikolog,psikolojik danışman,sosyal çalışmacı (sosyal hizmet uzmanı),özel eğitim uzmanı bunların başlıcalarıdır. Bir öğretmenin öğrencilerin etkili hizmet almalarını sağlamak için hangi durumda kimlerle baş vurulması gerektiği;bu uzmanların nerede bulundukları ve neler yaparak işlerini icra ettiklerini bilmesi gerekir. Yapılan bir çalışmada,öğretmen adaylarının psikolojik yardım hizmetleri alanındaki meslek elemanlarının hizmet alanlarına giren durumlar hakkındaki bilgilerinin kısmen yeterli olduğu bulunmuştur. Ancak özel eğitim ve sosyal yardım hizmeti gerektiren durumlarda öğretmen adaylarının bilgilerinin oldukça yetersiz olduğu görülmüştür. Bunun yanında da psikolojik danışmanların doğrudan görev alanına giren durumlarda öğretmen adaylarının yönlendirmeye yönelik görüşlerinin danışman adaylarından farklı olduğu bulunmuştur.
Özellikle psikolojik danışmanı olmayan okullardaki öğretmenler öğrencileri yardım almaya sevk etme konusunda oldukça dikkatli olmalı ve çevrelerinde öğrencileri sevk edebilecekleri kurum ve uzmanlar hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar. Psikolojik sağlık konusundaki yardım almaya sevk gibi öğrencilerin fiziksel sağlıklarını da takip etmeli ve ihtiyacı olan öğrencileri sağlık kuruluşlarına sevk etmelidirler. Özellikle bu sevk çalışmalarında aile ile iş birliği içinde çalışılması gerekmektedir.(Can,2002,s.64,65).
İzleme Hizmetleri:
İzleme hizmetlerinde tüm öğrencilerin ele alınması,temel ilkedir. İzleme hizmetleriyle şunların gerçekleştirilmesi beklenir;
1) Belirli eğitici çalışmalara,okul içi programlara,üst okullara,geçici ve sürekli iş ve mesleklere yönelenlerle psikolojik yardım almış olanların,bulundukları yeni çevrelerinde nasıl bir uyum ve gelişim gösterdikleri,aralıksız izlenir.
2)İzleme çalışmaları ile elde edilen bilgilerden yaralanılarak,bu kişilere yapılması gereken yeni rehberlik ve psikolojik yardımların neler olacağı kararlaştırılır.
3)İzleme hizmetlerinin sonuçlarının ışığında,okul rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri,yeniden gözden geçiriliyor ve eksik görülen hizmetler gerçekleştirilmeye çalışılır.
Bu hizmetlerin verilmesi için,okulun öğrencileri değil; öğrencilerin,okulu aramaları daha kolay olmaktadır. İzlemede yüz yüze görüşmenin yanı sıra mektup,telefon gibi araçlardan da yararlanılmaktadır. Bu konuda,meslek dernekleri de büyük kolaylıklar sağlayabilmektedir.(Bakırcıoğlu,1994,s.240)
Bir okuldaki dokuzuncu sınıf öğrencilerine alan seçiminde rehberlik hizmeti sunduğumuzu düşünelim. Alanlarını seçen bu öğrencilerin yerleştikleri alanların kendilerine uygun olup olmadığını,verdikleri kararların isabetliliğini ve alanlarında başarılı ve mutlu olup olmadıklarının izleme çalışmalarıyla takip edilmesi gerekir. Öğrencilerin halen alan seçimiyle ilgili sorunları var ise bunların çözümlenmesi için yeni çalışmalar yapılmalıdır. Bir okuldan mezun olan öğrencilerin ne kadarının hangi üst eğitim kurumuna gittiği,ne kadarının eğitim yaşantısına son verdiği ve bunların ne yaptıkları hakkında bilgilerin toplanması da izleme hizmetleri kapsamında yer almaktadır. Ancak okuldan mezun olan öğrencilerin onlara ulaşabilirliği azalması dolayısıyla izlenmesi oldukça güçtür. Böyle durumlarda mezun olacak öğrencilerden onlara nasıl ulaşabileceğine yönelik bilgileri toplayıp bir dosyada muhafaza etmek yararlı olur. Ayrıca öğrencilerin okulla ilişkilerini sürdürecek etkinlikler düzenlenerek (örneğin dönem mezunları günü gibi)mezunlar hakkında bilgi edinilebilir. (Can,2002,s.65).
Konsültasyon (Müşavirlik) Hizmetleri:
Psikolojik danışma ve rehberlikte müşavirlik hizmetlerinin amacı, okuldaki yönetici ve öğretmenlerin daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmasını ve böylece okuldaki çalışmalarda bu anlayışın esas alınmasını ve tüm olanakların bu anlayışa uygun bir biçimde kullanılmasını sağlamaktır. Buna göre müşavirlik hizmetleri doğrudan doğruya öğrencilere dönük olmayan,ancak öğrencilere verilen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırmaya yardım eden hizmetlerdir. Bu hizmetler psikolojik danışma ve rehberlikte ‘'konsültasyon hizmetleri''olarak da bilinmektedir.
Psikolojik danışma ve rehberlikte okullardaki yönetici,uzman ve öğretmenlerin bir takım halinde yakın işbirliği içinde çalışmaları her zaman benimsenmiş ve önemsenmiştir. Takım halinde çalışmanın birinci şartı takımdaki üyelerin ortak ve yeterli bir anlayışa sahip olmasıdır.
Ülkemizde okullarda rehberlik ve psikolojik danışma anlayış ve uygulamalarının çok uzun bir geçmişi ve geleneğinin bulunması,psikolojik danışma ve rehberlik ile ilgili uzman personelin azlığı,yönetici uzman ve öğretmenlerin sahip oldukları rehberlik ve psikolojik danışma anlayışları arasında önemli farkların ve yetersizliklerin bulunması ülkemiz için psikolojik danışma ve rehberlikte müşavirlik hizmetlerinin önemle ele alınmasını gerektirmektedir.(Kepçeoğlu,1996,s,s.122,123).
Konsültasyon çalışmalarıyla kazandırılması hedeflenen uygun ve ortak anlayışta rehberlik hizmetlerinde gerekli olan işbirliğidir. Yüksek düzeyde işbirliğinin sağlandığı okullarda gözlenen durumlar;olumlu psikolojik danışma ve rehberlik anlayışı,personel arasında geliştirici iletişim,yüksek idare desteği,psikolojik danışmanın yüksek çaba ve motivasyonu, isteklilik,rehberlik hizmetlerinde eğitime ve gelişime önem verme,koruyucu rehberlik anlayışı,öğrenci ihtiyaçlarına duyarlılık,personelin sorumluluklarını üst düzeyde yerine getirme,okuldaki danışman rolünün diğer personel tarafından benimsenmesi,velilerin üst düzeyde katılımını sağlamaya özen gösterme ve hizmet sunulan öğrenci sayısının az olması. Düşük düzeyde işbirliğinin sağlandığı okullarda gözlenen durumlar;düşük idare desteği,engelleyici iletişim,danışmanın düşük motivasyonu,olumsuz psikolojik danışma ve rehberlik anlayışı,danışman rolünün benimsenmemesi,sorun çözmeye yönelik rehberlik anlayışı,sorumlulukların yeterince yerine getirilmemesi,ders programlarının yoğunluğu,konuyla ilgili yönetmeliklerin yetersizliği,veli katılımının sağlanmaması, öğrenci ihtiyaçlarına duyarsızlık,hizmet verilen öğrenci sayısının fazlalığı.
Konsültasyon çalışmaları kapsamında yapılabilecek çalışmalara örnekler:
-Velilere okulun amacını,programını ve politikasını tanıtma,
-Öğrencilere okulda kazandırılması hedeflenen davranışların evde desteklenmesini sağlama ,
-Evde öğrenciyi olumsuz etkileyen koşulları olumluya dönüştürme,
-Okulda daha etkili bir öğrenme ortamı oluşturma,
-Okulda alınacak kararlara katılım ve bunların uygulanmasında ortak anlayış geliştirme,
-Bazı öğrenciler için alınan özel önlemler de hem fikir olma ve bunlara uyma,
-Olumsuz öğretmen davranışlarını değiştirme çalışmaları,
-Öğrenme ve çalışma güçlüğü olan öğrencileri tanıma ve bunlarla ilgili olan öğretmenlerle iş birliği yapma,
-Öğretmenin bir öğrencinin sorunuyla çalışırken bunu başarmak için yeterliliği yükseltme çalışmaları.(Can,2002,s.s.66,67).
Çevre Ve Aile İle İlişkiler:
Doğrudan öğrenciye yönelik olmayıp,rehberlik ve psikolojik danışmaya önemli katkıları bulunabilecek ikinci bir hizmet grubu da çevre ve velilerle ilişki hizmetleridir. Bu hizmetlerin verilmesi sırasında,çeşitli rehberlik ve psikolojik danışma tekniklerinden, toplantılarından yararlanılmaktadır. Okul müdürünün ilgi ve desteği,bu hizmetlerin başarısında önemli ölçüde etkili olmaktadır.
Çevre ve velilerle ilişki konusunda rehber öğretmenler,sınıf rehber öğretmenleri ve okul yöneticilerinin ortak çabası ile şu hizmetler verilebiliyor;
1) Rehberlik ve psikolojik danışma ile ilgili olarak,çevrede yardım alınabilecek kurum ve kuruluşlar tanınıyor ve bunlarla yakın ilişki kuruluyor. Ruh ve sinir hastalıkları hastane ve klinikler;öteki sağlık kuruluşları,yardım alınabilecek kuruluşların başlıcalarıdır.
Bu yakın ilişkiler; okulda verilen rehberlik ve psikolojik danışma yardımının etkili olmaması durumunda,bu öğrencilerin başka yetkili kurum ve kişilere yönlendirilebilmesi içinde gereklidir.
2)Çevrede bulunan her düzeydeki okulların rehberlik ve psikolojik danışma çalışmaları inceleniyor;bunların uzman ve öteki iş görenleriyle işbirliği yapılıyor. Bunlarla, ortaklaşa araştırma, değerlendirme ve tasarımlar da ele alınabiliyor.
3)Aile ziyaretlerinden,okul-aile birliği,okulu koruma ve yardım derneği gibi kuruluşların toplantılarından yararlanılarak velilere,çocukların gelişim,yetenek,ilgi,başarı ve gereksinimlerine ilişkin bilgi veriliyor. Onlara,rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri tanıtılıyor. Bu yolla,bu hizmetlerin çevrede tanınması sağlanıyor.
4)Yayın organlarında,radyo ve televizyonda yayınlanmak üzere,rehberlik ve psikolojik danışma ile ilgili çeşitli yazılar hazırlanıyor ve bunların yayınlanmasına çalışılıyor. (Bakırcıoğlu, 1994,s.242).
Okul ve çevredeki kurumlar arasında yapılacak resmi yazışmalar ve oluşturulacak protokollerde sorumluluk okul yönetimindedir. Psikolojik danışman daha çok olanakların araştırılması ve çevredeki diğer okullarda sunulan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin neler olduğunu bilmesi ve bunlardan yararlanmakla çevre ile ilişkilere katkıda bulunabilir. Tüm bu etkinlikler aracılığıyla çevredeki diğer kurumlarda okul hakkında bilgi sahibi olur. Okulu çevreye tanıtmak ve çevrede okula karşı olumlu bir yaklaşımın oluşması çevredeki olanakların okul yararına kullanılmasını kolaylaştırır.(Can,2002,s,s.67,68).
