Parsons'un öncülüğünü ettiği mesleki rehberlik çalışmalarında, psikologlar meslek seçimi olgusunu açıklamak için çeşitli kuramlar geliştirmişlerdir. 1950' lere kadar insan gücü planlaması biçiminde yürütülen meslek seçimine yardım çalışmaları daha sonraları sosyolojik, ekonomik ve psikolojik bir takım faktörlerde dikkate alınarak yürütülmüş ve çeşitli kuramsal açıklamalar yapılmıştır.

Meslek seçimini açıklamaya yönelik ilk kuramsal açıklamalar, Parsons' un “ bir meslek seçimi” adlı kitabında açıkladığı ilke ve yöntemlere dayanan özellik faktör yaklaşımıdır. Bu yaklaşım mesleki rehberliği, bireylere onların ilgi, yetenek vb. özellikleri ile meslekler hakkında bilgi verme olarak görüyordu.

Psikoanalitik kuramcılara göre meslek seçimi, yaşamın ilk altı yılında geçirilen yaşantılarla belirlenmektedir. Çocukluk döneminde geçirilen yaşantılar bireyin ileriki meslek seçimini de önemli ölçüde etkileyecektir. Bu kuramı benimseyen yazarlar ergenlerin yaşamlarını önceki dönemindekine benzeyen bir ayrılma bireyselleşme süreci geçirerek berrak ve dengeli bir kimlik kazanacağını ileri sürerler. Meslek seçimi zevk ve gerçeklik ilkelerine göre yapılır. Zevk ilkesi insana ilerisini düşünmeksizin hemen hoşlanacağı davranışlara yöneltirken, gerçeklik ilkesi kişinin dikkatini bu zevkin doğuracağı sonuçlara çeker.

Mesleki gelişim süreci sadece seçim sürecini içeren bir sistem değildir. Aynı zamanda meslek seçimine ilişkin gerekli becerilerin ve eğitimin elde edilmesi, iş arama, işe girme ve uyum süreçlerini içeren ayrıntılı bir sistemdir. Meslek gelişim süreci, çocuklukta bir meslek fikrinin oluşmaya başlamasından itibaren yetişkinlikte bir meslek sahibi oluncaya kadar geçen gelişim evrelerini kaplar. Her bir gelişim düzeyinde de bireylere sunulacak yardım hizmetleri farklılık gösterecektir. Bu nedenle mesleki gelişim aşamalarının bilinmesi büyük önem arz etmektedir. Isaacson'a göre mesleki gelişim süreci 5 aşamadan oluşmaktadır.

1.Uyanış ve Farkında olma: bu dönem çocukta meslek bilincinin oluşmaya başladığı dönemdir. Okul öncesi dönemden başlayarak ilkokul dönemini kapsar. Çocuk bu dönemde çevresinde ki insanların farklı uğraşları olduğunu, çeşitli mesleklerin varlığını görmeye ve anlamaya başlar. İlkokulun son yıllarında ise çocuk, kendisi ve diğer insanlar arasında ilgiler, yetenekler amaçlar ve motivasyon yönünden farklılıkların ve benzerliklerin farkına varmaya başlar.

2.Meslekleri keşfetme ve tanıma (Eksplaration): bu dönem ortaokul yılları olan 12-15 yaşlarını kapsar. Çocuk bu dönemde kişilerin ve mesleklerin ortak olan yönlerini ve farklı nitelikleri üzerinde daha çok bilgi sahibi olmaya, yeni yönleri keşfetmeye ve anlamaya başlar. Meslekleri keşfetme, inceleme ve araştırma dönemi bir bakıma çoğumuz için ömür boyu sürer.

3.Karar verme(Decision Makıng): gencin lise yıllarını 15-18 yaşlarını kapsayan bu dönemde birey artık kendisi ve meslekler hakkında oluşturduğu algılara dayanarak, bilgileri değerlendirir., eşleştirmeye birbirine uydurmaya ve geleceğine ilişkin idealler oluşturmaya başlar. Bu ideal ve düşünceler başlangıçta geçici olabilir ancak giderek daha açık ve temel bir plan yapmaya başlar ve genç mesleki kararını oluşturur.

4.Hazırlık (preparation): 18-23 ı kapsayan bu dönemde birey seçtiği alan, okul veya yaptığı etkinliklerle mesleğe hazırlanmaya başlar. Meslekle ilgili beceriler geliştirmeye, bilgi birikimi oluşturmaya ve o alanda mesleki tutumlar geliştirerek mesleği icra etmeye hazır duruma gelir. Aynı zamanda o meslek alanında iş araştırmaya başlar ve hazırlık dönemini uzatarak sürdürebilir.

5.İşe yerleştirme(employment): bireyin iş dünyasında yerini alarak çalışmaya başladığı dönemdir. Bu dönemde birey kazandığı bilgi ve becerileri uygulama alanına koyar. Mesleği icra ederken bir yandan da mesleki gelişimi sürdürür.