John Kurumboltz' un Sosyal Öğrenme Kuramı

Meslek seçimi ve gelişimi konusunda davranışsal yaklaşımı ortaya koyan öncü John Krumboltz' dur.
Krumboltz, meslek seçimi kuramında, sosyal öğrenme kuramını ortaya koyan Albert Bandura' dan etkilenmiştir.

meslek kararını vermeyi etkileyen etkenler

İnsanların mesleki kararları, genetik etmenler, çevresel koşullar, öğrenme yaşantıları ve performans becerilerinin birbirleriyle etkileşiminden etkilenir. Krumboltz ve arkadaşlarının belirlediği mesleki karar vermeye etki eden dört etmen görülmektedir. Her bir karar verme noktasında çeşitli karar seçenekleri bulunmaktadır ve karar alındığında bu karar daha sonraki kararlardaki seçenekleri arttırır veya azaltır.

Genetik donanım
özel yetenekler Çevresel koşullar ve olaylar Öğrenme yaşantıları Göreve yaklaşma becerileri
– Irk
– Cinsiyet
– Fiziksel özellikler
– Fiziksel engeller
-İstidat(Eğilim) örnekleri
– Çevreyle etkileşim
– Zeka
– Müzik becerisi
– Sanat becerisi
– Kas eşgüdümü – İş fırsatlarının sayısı ve doğası
– eğitim fırsatlarının sayısı ve doğası
– Adayların ve işçilerin seçimindeki sosyal politikalar ve işlemler
– Çeşitli mesleklerde geriye dönüş yapma oranı
– Çalışma yasaları ve birliklerin kuralları
– Deprem, kuraklık, sel, kasırga gibi fiziksel olaylar
– Doğal kaynakların bulunması ve talep olunması
– Teknolojik gelişmeler
– Toplumsal örgütlerde değişmeler
– Ailede eğitim yaşantısı ve kaynaklar
– Eğitim sistemi
– Çevre ve toplumun etkileri – Araçsal öğrenme yaşantıları
– Çevrede etki yaratabilmek üzere eylemde bulunma
– Çağrışımsal öğrenme yaşantıları
– Dışsal uyarıya verilen tepki, örneğin klasik koşullanma, model olma – Probleme ilişkin beceriler
– Standart ve değerlere göre performans
– Çalışma alışkanlıkları
– Algısal ve bilişsel süreçler Örn: Katılım, kodlama
– Zihinsel engeller
– Duygusal tepkiler

– Genetik donanım ve özel beceriler, bireylerin eğitimsel ve mesleki tercihlerini, becerilerini ve başlangıç yapmasını sınırlandırabilir.

– Çevresel koşullar ve olaylar, bireylerin etkisi olmaksızın gelişebilir, bazen de bireyler çevrelerini etkileyebilir.
–
– İnsanların geçmişteki ve şu andaki öğrenme yaşantıları onların eğitim ve meslek seçimini etkileyebilir.
–
Öğrenme yaşantıları vasıtalı ve çağrışımlı olmak üzere iki kategoride ele alınmaktadır.

Vasıtalı Öğrenme Yaşantıları: Kişi çevre üzerinde etki icra eder ve bununla olumlu bir sonuç elde etme amacındadır. Üç öğesi vardır:

– Öncekiler, davranış ve sonuçta elde edilenler: Öncekiler, genetik donanım, özel yetenekleri, çevre koşulları ve olayları içermektedir.
– Davranışsal Tepkiler: Bu grubun içine açıkça gözlenen davranışlar kadar, bilişsel ve duyuşsal yaşantılar girmektedir.
–
– Doğurgular: Davranışın o anlık veya daha sonra ortaya çıkan etkileri.

Çağrışımlı Öğrenme Yaşantıları: Kişi çevredeki uyaranlar arasında bağlantı kurar. Bu bağlantılar gerçek veya yakıştırma olabilir. Mesleklere ilişkin olumlu veya olumsuz özelliklerin çoğu böyle oluşur. “ Tüm avukatlar zekidir” gibi.

– Göreve Yaklaşım Becerileri: Genetik özellikler, özel yetenekler, öğrenme yaşantıları ve çevre etkileri arasındaki etkileşim göreve yaklaşım becerilerini oluşturur.
Bu beceriler:
– Performans standartları
– Çalışma alışkanlıkları
– Algısal ve bilişsel süreçler ( dikkat, hatırda tutma vb.)
– Zihinsel kurulum ve duygusal tepkiler

Bu etkileyici faktör tiplerinin karmaşık etkileşimi sonucu insanlar bazı genellemeler ve inançlar oluştururlar. “ Zengin olmak istiyorsan ticaret yapmalısın” gibi.
Her bireyin kendisi ve dünya hakkında genellemeleri vardır. Bunlar kendini gözlemlemeden kaynaklanan genellemeler ve iş dünyası hakkında genellemeler olarak iki grupta toplanabilir.

Kendini Gözleme ve Genelleme

İnsanlar sürekli olarak yaptıkları eylem veya davranışlardan elde ettikleri sonuçları veya ürünleri başkalarınınki ile karşılaştırarak değerlendirirler.

Bir önceki öğrenme yaşantısının sonuçları, bir sonraki öğrenme yaşantılara girişimi ve elde edilecek sonucu etkiler.

İş Dünyası Hakkında Genellemeler

İnsanlar doğrudan yaşantılarına veya başkalarından duyduklarına dayanarak, iş dünyası ve meslekler hakkında genel yargılar ileri sürerler. “ Öğretmenler şefkatli” gibi.

Göreve Yaklaşım Becerileri

Karar verme sürecinde kullanılan eyleme yönelik becerilerdir. Bu beceriler kariyer kararı vermede şu alt becerileri içerir.
– Önemli bir karar durumunun farkında olma
– Görevi gerçekçi olarak tanımlama
– Kendisini ve çevresini doğru değerlendirme ve sınama
– İstenmeyen seçenekleri birer birer eleme
Eylem: Bu değerlendirmeler sonunda kişi bir programa , okula veya işe girer. Kariyer planlama ile ilgili karar ve davranışlar yaşam boyu devam eder.

Öğrenme Yaşantıları ve Meslek Tercihi

Öğrenme yaşantıları tercihleri ortaya çıkarmasına rağmen, bir eğitime ve işe girme tercihlerinin basit bir işlemi değildir. Bir çok karmaşık çevresel etmenlerden etkilenir. Çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel olaylar öğrenme yaşantıları üzerinde etkili olur.

Eğitim ve meslek tercihleri, pozitif ve negatif öğrenmenin etkisiyle edinilen kendini gözleme genelleştirmeleri olarak görülmektedir. Tablo 4' te meslek tercihlerine etki eden olumlu ve olumsuz araçsal ve çağrışımsal öğrenme örnekleri verilmiştir.

Tercihlere Etki Eden Öğrenme Yaşantıları
Öğrenme Tarzı Olumlu Olumsuz
Araçsal Bir kurs, meslek, çalışma alanında başarılı performans olarak tanımlanan etkinliklere katılmak için olumlu olarak pekiştirilme Bir kurs, meslek, çalışma alanında başarılı performans olarak tanımlanan etkinliklere katılma konusunda cezalandırılma ve / veya pekiştirilmeme
Çağrışımsal Bir kurs, meslek, çalışma alanında başarılı performans olarak tanımlanan etkinliklere katılmak için pekiştirilen bir modeli gözleme Bir kurs, meslek, çalışma alanında başarılı performans olarak tanımlanan etkinliklere katılma konusunda cezalandırılan ve / veya çok az pekiştirilen veya pekiştirilmeyen bir modeli gözleme
Çağrışımsal Bir kurs, meslek, çalışma alanıyla ilgili tanımlanan olumlu sözcükler ve imajlarla karşılaşma Bir kurs, meslek, çalışma alanıyla ilgili tanımlanan olumsuz sözcükler ve imajlarla karşılaşma
Araçsal ve Çağrışımsal Bir kurs, meslek, çalışma alanına katılmada model olan veya destekleyen, değer verilen bir kişi tarafından sürekli olarak olumlu bir biçimde pekiştirilme

Öğrenme Yaşantıları ve Meslek Kararını Verme Becerileri

Mesleki karar verme becerileri, görev – yaklaşım becerilerinin bir yapısı olarak görülebilir. Meslek tercihleri gibi, mesleki karar verme becerileri de temelde öğrenme yaşantılarıyla kazanılır. Tablo 5' te mesleki karar verme becerilerine etki ettiği varsayılan olumlu ve olumsuz araçsal ve çağrışımsal öğrenme yaşantıları verilmiştir.

Mesleki Karar Verme Becerilerine Etki Eden Öğrenme Yaşantıları
Öğrenme Tarzı Olumlu Olumsuz
Araçsal Mesleki planlama, kendini gözleme, amaç oluşturma ve bilgi toplama için gerekli olan bilişsel ve performans becerileri ve duygusal tepkiler için olumlu yönde pekiştirilme Mesleki planlama, kendini gözleme, amaç oluşturma ve bilgi toplama için gerekli olan bilişsel ve performans becerileri ve duygusal tepkiler için olumsuz yönde pekiştirilme
Çağrışımsal Etkili mesleki karar verme stratejilerine katılan gerçek veya hayali modelleri gözleme Mesleki karar verme çalışmalarına katılma girişiminde bulunan gerçek veya hayali modellerin ceza gördüğünü ve çok az veya hiç pekiştireç olmadığını gözleme
Öğrenme yaşantısının geçerliliği Mesleki karar verme için gerekli bilgileri sağlayacak kişi ve diğer kaynaklara ulaşabilme Mesleki karar verme için gerekli bilgileri sağlayacak kişi ve diğer kaynaklara çok az ulaşabilme veya hiç ulaşamama

Meslek seçimi çok uzun bir zaman sürecinde bir çok etkinin karşılıklı etkileşimi ile oluştuğu için karmaşık bir süreçtir. Meslek danışmanlarının rolü, danışanların meslek tercihi, eğitim ve işe giriş kararlarının mümkün olduğu ölçüde gerçekçi olarak verebilmeleri için karar verme becerilerine sahip olmaları konusunda onlara yardımcı olmaktır. Ayrıca, psikolojik danışmanlar danışanların uygun mesleki – araştırma öğrenme yaşantılarına sahip olmaları, bu yaşantılarının kişisel sonuçlarını değerlendirebilmeleri için onlara yardım etmelidirler.